Historia Kolumbii byłaby świetnym scenariuszem dla filmu akcji, który niestety opierałby się na faktach. Znane produkcje filmowe zwykle ograniczają się do przedstawiania jej jako siedziby porywaczy i karteli narkotykowych. Rzadko fatygują się do ukazania zalet tego kraju, które nie są już tak powszechnie znane. Niemniej jednak, filmy o pozytywach Kolumbii z pewnością nie cieszyłyby się takim powodzeniem jak historie o porachunkach karteli narkotykowych. Co tu dużo mówić – przeszłość tego kraju ułatwiła stworzenie takiego obrazu w mediach, a fabuła tych filmów nie wzięła się znikąd. To kraj mający za sobą trudne i krwawe czasy, który prowadzi w moim rankingu skomplikowanych historii. Z jakimi konfliktami zmagała się Kolumbia? Jak wygląda odwieczny podział tamtejszego społeczeństwa? Dlaczego tak trudno dojść do porozumienia w sprawie pokoju?
ŚWIĘTOWANIE DNIA NIEPODLEGŁOŚCI, W KTÓRYM NIE ZDOBYTO OSTATECZNEJ NIEPODLEGŁOŚCI
Po okresie kolonizacji hiszpańskiej Kolumbia oficjalnie zdobyła niepodległość 20 lipca 1810 roku. W praktyce wyglądało to troszkę inaczej. Niezależność wywalczono wtedy chwilowo. Pierwsze lata niepodległości historycy określają wyrażeniem Patria Boba – Ojczyzna Niedorzeczna. Jedną z przyczyn porażki był brak jedności w walce z wrogiem – powstańcy kłócili się między sobą, pogłębiając podziały w społeczeństwie. Dlaczego więc 20 lipca uznawany jest za rocznicę odzyskania niepodległości? Fakt, wywalczonej wolności nie utrzymano wtedy zbyt długo. Zdobywanie niezależności potraktowano raczej jako proces, a wydarzenia z 20 lipca zapoczątkowały go i odegrały w nim ogromną rolę (m.in. usunięcie wicekróla). Chwilowa niepodległość stopniowo przeradzała się w trwałą wolność. Całkowita niezależność od hiszpańskich konkwistadorów nastąpiła niecałą dekadę później, dzięki zwycięskiej bitwie pod Boyaca (1819). Przyczynił się do tego Simon Bolivar – dowódca powstańców. To, że jest on bohaterem narodowym odczujecie w Kolumbii na każdym kroku. Szkoły, place, instytucje, nagrody, ulice – wszystko to dopełnia tzw. „imienia Bolivara”. Nie zawsze postrzegano go jednak tak dobrze – wychwalany w dzisiejszych czasach i na początku swojej kariery dowódca zmarł w osamotnieniu, uciekając przed nagonkami na jego osobę.
Po pokonaniu konkwistadorów hiszpańskich przez wojska Bolivara utworzono Wielką Kolumbię – kraj składający się z dzisiejszych terenów Wenezueli, Ekwadoru, Panamy i Kolumbii. Warto zaznaczyć, że już wtedy nasilały się podziały w społeczeństwie kolumbijskim. Zwolennicy Bolivara popierali jego centralistyczną wizję kraju (dożywotni prezydent, wiceprezydent kierownikiem administracji, rozdział Kościoła od państwa), której sprzeciwiał się Francisco Santander. Uważał, że Kolumbia powinna mieć charakter federacyjny, a władza nie powinna skupiać się w jednym miejscu. Bolivar dążył natomiast do połączenia wszystkich państw Ameryki Południowej, które kolonizowali Hiszpanie. Udało mu się tylko z czterema krajami ale sprawowanie nad nimi władzy było bardzo trudne. Aby ogarnąć to wszystko musiał posuwać się do rządów dyktatorskich, przez co przysporzył sobie wrogów. Doszło nawet do nieudanego zamachu na jego osobę. W obliczu narastających problemów postanowił oddać stanowisko prezydenta. Niedługo potem zmarł (grudzień 1830). Do końca swoich dni nie przestawał podejmować prób złączenia państw dawnej Wielkiej Kolumbii, której rozpad przypłacił załamaniem psychicznym.
PODZIAŁY, PODZIAŁY, PODZIAŁY…
XIX i XX wiek był jedną wielką rywalizacją bloków politycznych. Nie chodzi tu o zwykłe kłótnie w rządzie. Nieraz dochodziło do konkretnych starć zbrojnych. Największym z nich była Wojna Tysiąca Dni pomiędzy konserwatystami a liberałami, która ogarnęła całą Kolumbię. Za broń chwytały nawet dzieci. Ponad 100 000 osób straciło wtedy życie. Historyk Marco Palacio informuje, że zginął w niej co piąty Kolumbijczyk w wieku 18-30 lat. Po licznych wojnach domowych następowały uchwalania coraz to nowszych konstytucji. Był też czas na wojnę z Peru i konflikt dyplomatyczny z USA, które pomogły Panamie oderwać się od Kolumbii i uzyskać niepodległość. Oczywiście nie była to bezinteresowna pomoc z ich strony – dzięki temu Amerykanie mogli wybudować i kontrolować Kanał Panamski.
POCZĄTKI WOJNY W TRAKCIE KONFERENCJI DOTYCZĄCEJ POKOJU NA ŚWIECIE…
Po chwili spokoju (i wzroście gospodarczym za sprawą eksportu kawy, kauczuku, tytoniu oraz bananów) znów nasilały się podziały – tym razem między chłopami a bogatymi właścicielami ziemskimi. Chłopi sprzeciwiali się ówczesnym rządom, które ułatwiały życie i interesy bogatym. O równe szanse i koniec z niesprawiedliwością walczył charyzmatyczny Jorge Eliecer Gaitan, który nazywał się głosem ludu. Jego przemówienia przyciągały miliony Kolumbijczyków liczących na zmiany w kraju. Kandydował w wyborach prezydenckich, których nie dożył. W kwietniu 1948 zastrzelono go, gdy wychodził ze swojego biura w Bogocie. To wydarzenie spowodowało zamieszki w stolicy, zwane Bogotazo, będące początkiem kolejnego konfliktu o trafnej nazwie La Violencia (przemoc). Aby przedstawić to, jak wyglądała Bogota podczas Bogotazo dodam, że protest odbywał się bez dowódców – jedna wielka samowolka. Zniszczenia, których dopuszczono się przez zaledwie dwa dni oszacowano na 10 mln dolarów. Co więcej, w Bogocie odbywało się wtedy międzynarodowe spotkanie Organizacji Państw Amerykańskich. Wybór Kolumbii na tę konferencję był ogromnym wyróżnieniem. Organizację kojarzono bowiem z pokojem, solidarnością i współpracą między państwami po II wojnie światowej. Wybuch Bogotazo był więc jedną wielką kompromitacją.
Co potem? W ogromnym skrócie: przejęcie rządów przez generała Pinilla w wyniku zamachu stanu, korupcje na ogromną skalę, obalenie jego rządów oraz sojusz pomiędzy konserwatystami i liberałami, który i tak nie poprawił już tragicznej sytuacji w kraju. Był to ciekawy, a zarazem nieskuteczny pomysł na spór między partiami. Porozumienie zakładało piastowanie najważniejszych stanowisk w kraju na zmianę przez okres 16 lat. W praktyce nie było już tak wspaniale. To, co wymyślała i wprowadzała w życie jedna partia podczas swoich rządów modyfikowano lub usuwano chwilę później, gdy do władzy dochodzili jej przeciwnicy.
PARTYZANTKI CHCIAŁY DOBRZE. NA POCZĄTKU.
Problemy w kraju sprawiły, że w latach 60-tych i 70-tych powstały lewicowe partyzantki FARC, ELN i M-19. Początkowo starały się bronić ubogich przed niesprawiedliwością, z naciskiem na początkowo… W późniejszym czasie najwyraźniej stwierdziły, że bardziej opłacalny jest handel narkotykami. M-19 nie paliła się aż tak do narkobiznesu jak inni z tej branży, choć podejrzewano ją o współpracę z kartelem z Medellin. W 1990 roku M-19 stała się legalną partią polityczną. Warto nadmienić, że 5 lat wcześniej jej członkowie przeprowadzili zamach na Pałac Sprawiedliwości w Bogocie, porywając i zabijając część pracowników. Zniszczono większość dokumentów i plików niezbędnych do prowadzenia dochodzenia, utrudniając m.in. ekstradycję Escobara do USA, który był prawdopodobnie hojnym sponsorem grupy. Ze względu na liczne aresztowania członków odpowiedzialnych za ten atak, partia nie cieszyła się dużym poparciem – rozwiązano ją 7 lat później.
KIEDY MYŚLISZ, ŻE GORZEJ JUŻ BYĆ NIE MOŻE…
Pozostałe grupy partyzanckie połączyły siły i przeprowadzały ataki na jeszcze większą skalę. W odpowiedzi na to utworzono oddział paramilitarny AUC, wspierany przez rząd kolumbijski. Niespodzianka – granica między walką z przeciwnikiem a handlem narkotykami tutaj również okazała się cieniutka. Członkowie rządowego AUC byli związani z narkobiznesem w jeszcze większym stopniu niż partyzanci. Płacili kartelom za ochronę, a 70% budżetu pochodziło z narkobiznesu. Ich zbrodnie były jeszcze okrutniejsze. Jak bardzo beznadziejna była wtedy sytuacja chłopów na wsi? Opowiadając się za FARC i ELN ginęli z rąk AUC. Za wspieranie rządu i oddziałów paramilitarnych mordowała ich partyzantka… Co ciekawe, kilka dowódców AUC po demilitaryzacji podjęła współpracę ze swoim wrogiem – partyzantką FARC, tworząc grupę BACRIM. O co walczyli? Chyba sami nie wiedzą. Była to działalność czysto przestępcza.
GWIAZDECZKA NARCOS:
Sytuacji nie ułatwiały kartele narkotykowe, dla których lata 80-te były złotym czasem w Kolumbii. W Medellin rządził Pablo Escobar. Słynny baron narkotykowy dorobił się ogromnej fortuny – wielokrotne pojawiał się na liście najbogatszych ludzi świata w magazynie Forbes. Początkowo wiele osób z jego rodzinnego miasta Medellin postrzegało go jako miejscowego Robin Hooda, który stawiał domy biednym, budował szkoły, boiska, szpitale i rozdawał pieniądze. Nie wszyscy wierzyli w to, że zabił tysiące osób (w tym trzech kandydatów na prezydenta, ministrów, sędziów czy też dziennikarzy). Co więcej, chciał pozbyć się prezydenta Kolumbii, podkładając bombę w samolocie Avianca. Głowa państwa ocalała (prezydent poleciał do Cali innym samolotem), w przeciwieństwie do 107 pasażerów i załogi. Atak na prezydenta był odpowiedzią na wypowiedzenie wojny kartelom. Kolejnym powodem była groźba ekstradycji barona do USA. W obawie przed nią po jakimś czasie sam oddał się w ręce kolumbijskiej policji ale wszystko odbyło się na jego warunkach, a samo poddanie się było jedną wielką kpiną z władz kraju. Sam zaprojektował i nadzorował miejsce swojej odsiadki. Więzienie przypominało luksusową willę, w której regularnie odbywały się imprezy. Strażnicy? Owszem, przydali się – na zmywaku i do biegania z tacą pełną drinków. Escobara odwiedzali przyjaciele oraz panie trudniące się najstarszym zawodem świata. Sam również składał wizyty – wpadał do rodziny i przyjaciół. Podczas odsiadki widziano go na urodzinach córki, w centrum handlowym i na meczach lokalnej drużyny piłkarskiej.
Mimo to, postanowił uciec. Miał coraz więcej wrogów, którzy wiedzieli gdzie go szukać. Swoim działaniem wyprzedził rząd kolumbijski, którzy przejrzał na oczy i zamierzał przenieść go do więzienia z prawdziwego zdarzenia. W pościg za nim ruszyły amerykańskie jednostki specjalne. Uruchomiono też kolumbijski Blok Poszukiwawczy, który skupiał się na schwytaniu barona. Powstała też nielegalna organizacja o nazwie Los Pepes. Szukała go na własną rękę, zabijając mu pracowników, przyjaciół i członków rodziny. Niektórzy członkowie twierdzą, że współpracowali z organizacją paramilitarną AUC.
Escobar zginął w 1993 roku na dachu jednego z budynku w Medellin. Zastrzelono go podczas ucieczki (choć krąży też wersja, że popełnił samobójstwo). Skupienie się głównie na schwytaniu Escobara przez policję i rząd Kolumbii poskutkowało rozwojem konkurencji, np. kartelu braci Orejuela z Cali. Wielu członków tego rodzinnego biznesu złapano za czasów prezydenta Sampera. Co ciekawe, podejrzewano, że jego kampanię finansował właśnie ten kartel. Ostatecznie oczyszczono go z zarzutów.
WALKA WSZYSTKICH ZE WSZYSTKIMI – HAPPY END, ALE NA RÓŻNYCH WARUNKACH.
Do partyzantek, grupy paramilitarnej, gangów narkotykowych dodajmy sobie jeszcze korupcję i płatnych zabójców. Wszyscy walczyli ze wszystkimi, gubiąc się w tym, kto tak właściwie jest ich wrogiem. Tradycyjnie, najbardziej cierpiała ludność cywilna. Próby dojścia do jakiegokolwiek porozumienia podejmowano wiele razy i zazwyczaj kończyły się one niepowodzeniem…
Z pomocą USA prezydent Pastrana podjął walkę z partyzantami, opryskując uprawy koki chemikaliami. Nie obyło się bez skutków ubocznych. Były nimi zanieczyszczenia wody oraz zniszczenia wszystkich innych pól stanowiących utrzymanie rolników. Chemikalia wywołały u Kolumbijczyków problemy ze skórą i układem oddechowym. Jego następcą był Alvaro Uribe, który był zwolennikiem AUC, a o porozumieniach pokojowych z FARC nawet nie chciał słyszeć. Później przyszła pora na rządy Juana Manuel Santos, który postanowił powrócić do dialogu pokojowego z przywódcami FARC. Po wielu próbach w końcu udało mu się osiągnąć z nimi porozumienie, które miałoby zakończyć konflikt. Wysiłki Santosa nagrodzono Pokojową Nagrodą Nobla.
Zawziętym przeciwnikiem porozumień z partyzantami i działalnością Santosa był jego poprzednik – Alvaro Uribe. Prowadził zaciekłą kampanię, w której przekonywał obywateli do głosowania na nie. Złośliwi mawiali, że stosunek Uribe do Kolumbii przypomina miłość do swojej byłej dziewczyny – kocha ją, a jednocześnie robi jej na złość. Uribe twierdzi, że tak długiego porozumienia w sprawie pokoju (liczącego 297 stron) nie można podsumować jednym pytaniem, jakie zawarto w plebiscycie. W wyborach padło bowiem pytanie Czy chciałbyś/abyś pokoju? Głosujący mieli do wyboru dwie odpowiedzi: tak lub nie.
KOLUMBIA – KRAJ, W KTÓRYM WŁADZE PYTAŁY OBYWATELI CZY CHCĄ POKOJU.
W październiku 2016 roku zorganizowano referendum. 50,21% społeczeństwa opowiedziało się za nie, a 49,78% zagłosowało na tak. Wynik plebiscytu potwierdził odwieczny podział Kolumbijczyków. Pomimo porażki i większości głosów przeciwko rozejmowi, obie strony konfliktu ogłosiły kontynuację zawieszenia broni i dalsze negocjacje. We wrześniu 2017 partyzanci utworzyli nową partię polityczną Rewolucyjna Alternatywna Siła Ludowa.
Miałam okazję wysłuchać zarówno zwolenników, jak i przeciwników porozumienia z FARC – wybrałam się do Kolumbii w trakcie plebiscytu. Większość mieszkańców Bogoty opowiadała się za tak. Nawoływali do zakończenia 52-letniego konfliktu, wybaczenia sobie nawzajem, stworzenia możliwości do rozwoju kraju poprzez demilitaryzację terenów zajętych przez partyzantów, a także do uzyskania świętego spokoju raz na zawsze. Uważają też, że jest to szansa na wzrost gospodarczy kraju, pojawienie się wielu inwestorów zagranicznych i rozwój turystyki (wojna domowa nie byłaby najlepszą reklamą wyjazdu do tego kraju). Dla odmiany, w Medellin można było dostrzec setki billboardów nawołujących do głosowania przeciwko rozejmowi. Przeciwnicy powtarzali, że chcą pokoju ale nie na takich warunkach. Twierdzili, że FARC traktowany jest zbyt pobłażliwie. Uważają też, że godząc się na takie porozumienie, rebelianci unikną odpowiedzialności za dokonane zbrodnie, a sam pokój zapanuje tylko oficjalnie.
Rząd kolumbijski dodaje, że rozejm z FARC nie oznacza braku ścigania przestępców. Rebelianci niepopierający rozmów pokojowych nadal byliby ścigani przez rząd bez możliwości odbycia łagodnej kary. Ponadto, partyzanci zobowiązali się do zniszczenia nielegalnych upraw koki. W przypadku niedopełnienia tego, rząd spryska wszystkie plantacje, zrzucając na nie chemikalia w akcji lotniczej. Partyzanci otrzymali od rządu środki pieniężne, które wspomogły demilitaryzację grupy i powrót do rozpoczęcia życia wolnego od przestępstwa w ciągu 24 miesięcy od zakończenia konfliktu. Dokładnie taką pomoc finansową oferował były prezydent Alvaro Uribe organizacji paramilitarnej AUC, podczas swoich rządów. Według Santosa to najlepsza umowa, jaką udało się wynegocjować po czterech latach. Obecny prezydent Ivan Duque (od 2018) zapowiedział rewizję porozumień, przewidując surowsze kary dla partyzantów.
Emocje po tylu latach już opadły ale pamięć o tragicznych czasach wojny wciąż jest jeszcze żywa. Mam nadzieję, że że Kolumbia w końcu ruszy do przodu pełną parą i pozwoli zaprezentować się światu od lepszej i zdecydowanie mniej znanej strony.
Wyjechawszy 
Jeden komentarz na temat “Historia Kolumbii – dobry scenariusz dla filmu akcji”